SANEM
(Sa
Cacahe Nem)
Sanem
kuwi kalebu intisara wewarah utawa ajarane Ki Ageng Suryamentaram, 1892-1962).
Dene jlentreh sarta babarane kasebut sajroning tulisan iki. Ki Ageng kuwi
kondhang. Kondang ing babagan kawruh, kajiwan utawa kawruh jiwa. Luwih kondhang
maneh kawruh kuwi kang diarani kawruh beja. Sing nggilut sinau lan nyinau
kawruh beja kuwi akeh. Ing taun 1965 dianakke konggres utawa isitilahe junggring
salaka agung kawruh jiwa Suryamentaram ana ing Semarang. Dene sadurunge kuwi,
ing taun 1953 uga dianakake ing Magelang. Sadurunge, ing taun 1937 dianakake
ing Yogyakarta, lan ana ing Sale taun 1932.
Ing
taun 1979 Idayu Press, Jakarta, mbabar pustaka Wejangan Pokok Ilmu Bahagia lan
Ilmu Jiwa Kramadangsa, loro-lorone alih basa saka basa Jawa garapane Ki Oto
Suastika. Inti Indayu Press dhek taun 1985 ngetkake buku Ajaran-Ajaran Ki Ageng
Suryamentaram kagarap saka basa Jawa dening Ki Grangsang Suryamentaram, Ki Oto
Suastika lan Ki Atmasentana. Nalika taun 2002 Grasindo nerbitake Falsafah Hidup
Bahagia jilid 1 lan taun candhake kang jilid 2. Sakawit irah-irahe Filsafat
Hidup Bahagia. Darmanto Yatman ngrembug ajarane Ki Ageng ing bukune Psikologi
Jawa, weton Bentang Yogyakarta 1977. Malah banjur diganepi Psikologi Jawa
Jangkep weton Limpad Semarang taun 2004.
Dadi
pranyata menawa ajarane Ki Ageng kuwi antuk kawigaten sarta sumrambah ing
bebrayan agung.
Aku
entuk fotokopi notulen Sesorah Wejangan Kawruh Begja Sawetah saka Sentral
Panitya Windu Kencana Surabaya katitimangsan 1 Maret 1936. Wejangan kasebut ana
4 perangan. Siji-sijine daksrapat dakjupuk sari-sarine kapratelakake ng ngior
iki.
Perangan
1 Bab Bungah Susah
Ing
salumahing bumi sakurebing langit iki ora ana barang kang pantes diaya-aya,
digoleki kanthi mbangeti. Uga ora ana kang pantes diceri-ceri, ditampik babar
blas. Wong ngaya kuwi ateges golek samubarang. Wong nyeri kuwi ateges nampik
samubarang. Kang diaya digoleki kuwi ora gawe susah utawa cilaka ing selawase.
Kang diceri ditampik kuwi ora gawe susah utawa cilaka ung salawase. Yen karepku
klakokn mesthi bungah utawa begja, yen karepku ora klakon mesthi susah utawa
cilaka. Panemu mangkono kuwi genah yen kleru. Karep sapirang-pirang bisa klakon
ya ora bungah utawa begja. Bungaha utawa begjaa ya mung sedhela, banjur bungah
utawa begja maneh. Wose, bungah susah kuwi ora ajeg. Saiki bungah, suwe-suwe
susah. Saiki susah, suwe-suwe bungah.
Perangan
2 Bab Tentrem
Mari
lan umuk njalari ora tentrem. Meri kuwi rumangsa kalah karo wong liya. Dene
umuk kuwi rumangsa meneng karo wong liya. Urip kuwi anane sok kalah sok menang.
Yen kuwi tansah dielingi banjur bisa tentrem. Meri lan umuk nuli kepengin
ngungkuli liyan ing babagan pangan, sandhang, papa, bojo, anak, kasugihan,
kapinteran lan apa bae. Kamangka wong liya ya kepengin ngungkuli. Dadi ora
prelu ungkul-ungkulan. Kudu eling kala-kala ngungkuli, kala-kala diungkuli. Yen
mangkono bisa tentrem. Ora meri ora umuk ora kepengen ngungkuli. Anane apa
anane, prayogane apa bae sakepenake,
sabutuhe, saprelune, sacukupe, samesthine lan sabenere. Yakuwi kang aran sacacahe
utawa sanem.
Perangan
3 Bab Tatag
Pancen
manungsa kuwi isih karep. Karep kuwi langgeng, biyen ya wis ana, saiki ana,
besuk ya tetep ana. Nalika bumi lan langit durung ana, karep wis ana. Besuk yen
manungsa mati, rag rusak, karep ya isih ana. Besuk yen bumi lan langit wi ora
ana, karep isih ana. Karep kuwi tanpa wiwitan tanpa wekasan. Karep kuwi
langgeng. Mula ora prelu getun. Getun kuwi kuwatir utawa wedi marang kang wis
klakon. Ora prelu sumelang. Sumelang iku kuwatir utawa wei kang durung klakon.
Yen luwar saka naraka getun, naraka sumelang, tumuli mlebu swarga tatag. Dadi
wong sugih, tatag. Dadi wong mlarat, tatag. Dadi ratu tata. Dadi kuli iya
tatag.
Perangan
Bab 4 Beja
Yen
bisa apa anane, banjur bisa nyawang. Nyawang karepe dhewe. Nyawang karepe dhewe
iku langgeng, langgeng beja. Beja langgeng. Ing papan ngendi wae beja. Ing wektu
apa wae beja. Ing swasana apa wae beja. Kepriye wae beja. Yakuwin kang aran
kawruh beja.
(Sumber:
Yatmana, Sudi. 2011. Céprétan Filsafat Jawa. Surakarta: Pusat Lembaga
Kabudayan Jawi. Hal: 16-18.)
